هر آنچه باید در رابطه با شیمی درمانی بدانید!

شیمی درمانی یکی از رایج‌ترین روش‌های درمان‌ سرطان است. در شیمی درمانی از داروهای خاصی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی یا جلوگیری از رشد و گسترش آنها به سایر قسمت‌های بدن استفاده می‌کند. انواع مختلفی از داروهای شیمی درمانی وجود دارد، اما همه آنها تقریبا به روشی مشابه عمل می‌کنند.

اگرچه شیمی درمانی روشی موثر برای درمان بسیاری از انواع سرطان است، اما با برخی عوارض جانبی نیز همراه است. چرا که علاوه بر از بین بردن سلول‌های سرطانی، شیمی‌درمانی ممکن است به برخی از سلول‌های سالم بدن مانند سلول‌های خونی، سلول‌های پوست و ... نیز آسیب برساند.

با این حال، برخی از عوارض جانبی شیمی درمانی خفیف و قابل درمان هستند.

 

هدف از انجام شیمی‌درمانی چیست ؟

گاهی اوقات شیمی درمانی تنها درمانی است که بیمار به آن نیاز دارد. اغلب، شیمی درمانی همراه با جراحی یا پرتودرمانی یا هر دو مورد استفاده قرار می‌گیرد. و گاهی اوقات با داروهای دیگر مانند درمان هدفمند، هورمون درمانی یا ایمونوتراپی استفاده می‌شود. شرایط مختلفی وجود دارد که در آنها شیمی‌درمانی ممکن است در افراد مبتلا به سرطان استفاده شود، برای مثال:

        - برای درمان سرطان به تنهایی و بدون درمان‌های دیگر: شیمی‌درمانی می‌تواند به عنوان درمان اصلی برای سرطان استفاده شود.

        - پس از جراحی یا پرتودرمانی برای کمک به از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده و پنهان: این روش به عنوان درمان کمکی در نظر گرفته می‌شود.

        - برای آماده سازی جهت سایر درمان‌ها: شیمی‌درمانی می‌تواند برای کوچک کردن تومور قبل از جراحی یا پرتودرمانی استفاده شود تا این درمان‌ها امکان پذیر و موثر باشد. پزشکان به این شیوه، درمان نئوادجوانت می‌گویند.

        - با انواع دیگر داروها برای کمک به از بین بردن سلول‌های سرطانی، مانند داروهای درمان هدفمند که بر روی اهداف خاصی از سلول‌های سرطانی اثر می‌گذارند یا داروهای ایمونوتراپی که به سیستم ایمنی بدن در مبارزه با سلول‌های            سرطانی کمک می‌کنند.

        - برای کاهش علائم و نشانه‌ها: شیمی‌درمانی می‌تواند با از بین بردن برخی از سلول‌های سرطانی به تسکین علائم و نشانه‌های سرطان کمک کند. 

 

شیمی‌درمانی چگونه انجام می‌شود ؟

شیمی‌درمانی می تواند به روش‌های مختلفی انجام شود. رایج ترین آن عبارتند از:

شیمی‌درمانی وریدی: این روش معمولاً در کلینیک یا بیمارستان انجام شده و تزریق دارو مستقیماً در ورید انجام می‌شود.

شیمی‌درمانی خوراکی (قرص): معمولاً شامل مصرف یک دوره دارویی در خانه، همراه با معاینات منظم تحت نظر پزشک معالج می‌باشد. در این روش درمانی، ممکن است از یک نوع داروی شیمی‌درمانی یا ترکیبی از چندین دارو استفاده شود.

در موارد دیگر، شیمی‌درمانی ممکن است به روش‌های زیر انجام شود:

تزریق زیر پوست که به عنوان شیمی‌درمانی زیر جلدی شناخته می‌شود.

تزریق درون عضلات، که به عنوان شیمی‌درمانی عضلانی شناخته می‌شود

تزریق درون ستون فقرات که به عنوان شیمی درمانی داخل کانال نخاعی شناخته می‌شود.

روش موضعی که داروی شیمی‏درمانی برای درمان انواع خاصی از سرطان پوست، روی پوست بیمار مالیده می‏شود.

 

داروهای مورد استفاده در شیمی‌درمانی چگونه تعیین می‌شوند ؟

پزشک معالج برای تعیین نوع داروهای شیمی‌درمانی و نحوه درمان، پارامترهای مختلفی را مد نظر قرار می‌دهد. پزشک دوز داروها، نحوه تجویز داروها و تعداد دفعات و مدت زمان درمان را انتخاب خواهد کرد. همه این تصمیمات به نوع سرطان، ناحیه‌ای که درگیر سرطان شده، میزان وسعت و بزرگی آن، انتشار آن به سایر قسمت‌های بدن و اینکه چگونه بر عملکرد طبیعی بدن و سلامت کلی بیمار تأثیر می‌گذارد بستگی دارد. برخی از این عوامل عبارتند از:

نوع سرطان

استیج سرطان

وضیعت کلی سلامت بیمار

نتایج سایر آزمایشات

درمان‌های انجام شده در گذشته

سن، شرایط و وضعیت بیمار

وجود سایر بیماری‌ها مانند دیابت یا بیماری‌های قلبی، کلیوی یا کبدی

 

طول دوره و بازه‌های زمانی شیمی‌درمانی چگونه است ؟

شیمی‌درمانی می‌تواند به صورت مداوم انجام شده، یا ممکن است به طور متناوب بین دوره‌های درمان، دوره‌های استراحت در نظر گرفته شود. بنابراین برنامه شیمی‌درمانی بیماران مختلف متفاوت است.

شیمی درمانی معمولاً در فواصل منظم به نام دوره انجام می‌شود. پزشک بر اساس داروهای تجویزی، مشخصات سرطان و میزان بهبودی بدن پس از هر دوره درمان، تعداد دوره‌های درمانی و مدت زمان شیمی‌ درمانی را تعیین می‌کند. یک دوره ممکن است دوز یک یا چند دارو در یک یا چند روز باشد که به دنبال آن چند روز یا چند هفته بدون درمان طی می‌شود. این فاصله به سلول‌های نرمال زمان می‌دهد تا از عوارض جانبی دارو بهبود یابند. گاهی اوقات، ممکن است دوزها به تعداد معینی از روزهای متوالی یا یک روز در میان برای چند روز داده شوند و به دنبال آن یک دوره استراحت انجام شود. همچنین برخی از داروها زمانی بهترین تاثیر را دارند که به طور مداوم در طی چند روز تجویز شوند.

 

مشکلات حین درمان

در طول درمان شیمی‌درمانی، نکات مهمی وجود دارد که باید مورد توجه قرار داد. برای مثال:

بارداری و پیشگیری از بارداری

زنان باید در حین انجام شیمی‌درمانی از باردار شدن خودداری کنند، زیرا بسیاری از داروهای شیمی‌درمانی می‌توانند باعث نقص مادرزادی شوند.

مصرف سایر داروها

در دوران شیمی‌درمانی، قبل از مصرف هر داروی دیگری از جمله داروهای بدون نسخه و داروهای گیاهی حتما با پزشک خود مشورت کنید.

 

عوارض جانبی شیمی‌درمانی چیست ؟

از آنجایی که داروهای شیمی‌درمانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در سراسر بدن حرکت می‌کنند، می‌توانند سلول‌های سالم و نرمال را که به سرعت در حال رشد هستند نیز تحت تاثیر قرار دهند. آسیب به سلول های سالم باعث بروز برخی عوارض جانبی می‌شود. عوارض جانبی همیشه آنطور که انتظار می‌رود بد نیستند، اما وجود نگرانی‌هایی در مورد این بخش از درمان سرطان، طبیعی است.

سلول‌های نرمالی که با بیشترین آسیب در طول دوره شیمی‌درمانی مواجه می‌شوند اغلب عبارتند از:

سلول‌های خون‌ساز در مغز استخوان

فولیکول‌های مو

سلول‌های موجود در دهان، دستگاه گوارش و دستگاه تناسلی

گرچه پیش بینی اینکه بیمار چه عوارض جانبی خواهد داشت تا حدودی دشوار است. اما پزشکان همواره سعی می‌کنند شیمی‌درمانی را در سطوح و میزان مناسبی برای درمان سرطان تجویز کنند، در حالی که عوارض جانبی را در حداقل میزان ممکن نگه دارد.

آنچه که بهتر است در مورد عوارض جانبی شیمی‌درمانی بدانیم عبارتند از:

هر بیمار تمامی عوارض جانبی شیمی‌درمانی را دریافت نمی‌کند، و عموما افراد صرفا با برخی از عوارض جانبی مواجه می‌شوند.

شدت عوارض جانبی در افراد مختلف بسیار متفاوت است.

پزشک ممکن است داروهایی را برای جلوگیری از برخی عوارض جانبی قبل از بروز آنها تجویز کند.

بسیاری از عوارض جانبی شیمی‌درمانی نسبتاً سریع از بین می‌روند، اما برخی از آنها ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد تا کاملاً از بین بروند.

اکثر بیماران نگران این هستند که آیا عوارض جانبی ناشی از شیمی‌درمانی خواهند داشت یا خیر، و اگر چنین است، این عوارض چگونه خواهند بود. در اینجا برخی از عوارض جانبی رایج ناشی از شیمی‌درمانی بیان شده است:

خستگی و ضعف جسمانی

ریزش مو

تهوع و استفراغ

بروز عفونت‌ها

کم خونی

کبودی و خونریزی آسان

مشکلات دهان، زبان و گلو مانند زخم و درد هنگام بلع 

از دست دادن اشتها

تغییرات پوست و ناخن‌ها

تغییر وزن

اختلالات خواب

تغییر در میل جنسی و عملکرد جنسی

مشکلات باروری

اسهال و یبوست

اختلالات روحی و عاطفی

 

جمع‌بندی

در طول دوره شیمی‌درمانی به طور مرتب با پزشک انکولوژیست خود در ارتباط باشید و در مورد هرگونه عوارض جانبی که با آن مواجه شده‌اید، صبحت کنید چرا که بسیاری از این عوارض قابل کنترل هستند و پزشک می‌تواند تاثیر بسیار مثبتی در شرایط جسمی و روحی شما داشته باشد.

همچنین با توجه به وضعیت شما، ممکن است در طول شیمی‌درمانی برای نظارت و پیگیری روند درمان، طبق نظر پزشک آزمایشات دیگری انجام دهید. این آزمایش‌ها می‌تواند به پزشک در پایش روند درمان و نحوه پاسخ به درمان، و همچنین انتخاب سایر روش‌های درمانی کمک کند.

در نهایت به این موضوع توجه داشته باشید که اگر چه عوارض جانبی می‌تواند ناخوشایند باشد، اما باید آنها را با نیاز به از بین بردن سلول‌های سرطانی و امکان درمان سرطان سنجید.