بیماری هانتینگتون و امیدی تازه برای درمان
بیماری هانتینگتون (Huntington’s Disease) یکی از بیماری‌های عصبی ژنتیکی است که به تدریج سلول‌های مغزی را از بین می‌برد. این بیماری معمولاً در سنین میانسالی (۳۰ تا ۴۰ سالگی) آغاز می‌شود و به مرور باعث مشکلات حرکتی، شناختی و روانی می‌گردد. بیماری هانتینگتون به دلیل ویژگی وراثتی‌اش در خانواده‌ها تکرار می‌شود و اگر یکی از والدین مبتلا باشد، هر فرزند ۵۰ درصد احتمال دارد ژن معیوب را به ارث ببرد. نشانه‌های بیماری معمولاً به شکل حرکات غیرارادی (کوره‌آ)، تغییرات رفتاری و کاهش توانایی‌های ذهنی شروع می‌شوند. پیشرفت بیماری معمولاً طی ۱۵ تا ۲۰ سال پس از آغاز علائم ادامه پیدا می‌کند.
علائم بیماری هانتینگتون
نشانه‌های بیماری به مرور زمان ظاهر می‌شوند و شدت می‌گیرند:
مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب، پرخاشگری و توهم نیز در طول بیماری شایع هستند. در موارد نادر، علائم از کودکی یا نوجوانی آغاز می‌شوند که به آن «هانتینگتون جوانان» گفته می‌شود و معمولاً شدیدتر و سریع‌تر پیشرفت می‌کند.
جنبه‌های ژنتیکی بیماری
ژن مسئول
عامل بیماری جهش در ژنی به نام HTT روی کروموزوم شماره ۴ است. این ژن دستور ساخت پروتئینی به نام هانتینگتین را می‌دهد. وقتی بخش خاصی از DNA این ژن دچار تکرار غیرطبیعی شود، پروتئین معیوب ساخته می‌شود و به سلول‌های مغزی آسیب می‌زند.
تکرارهای سه‌تایی (CAG)
در ژن HTT بخشی وجود دارد که شامل تکرار سه حرف DNA یعنی CAG است. تعداد تکرارها تعیین می‌کند که آیا فرد سالم است یا بیمار:
نفوذ ناقص (Incomplete Penetrance)
همه افراد با ۳۶–۳۹ تکرار به بیماری مبتلا نمی‌شوند. این موضوع «نفوذ ناقص» نام دارد. یعنی ژن معیوب همیشه بروز پیدا نمی‌کند.
تنوع در بروز (Variable Expressivity)
علائم و شدت بیماری حتی بین افراد یک خانواده هم متفاوت است. بعضی‌ها زودتر دچار مشکلات حرکتی می‌شوند، بعضی‌ها مشکلات روانی بیشتر دارند. این پدیده «تنوع بیان» نامیده می‌شود.
پدیده Anticipation
گاهی در نسل‌های بعدی، بیماری زودتر و شدیدتر ظاهر می‌شود. علت آن افزایش تعداد تکرارهای CAG در هنگام انتقال ژن از والد به فرزند است. این افزایش معمولاً در هنگام انتقال از پدر رخ می‌دهد.
آزمایش ژنتیک
تشخیص قطعی بیماری هانتینگتون با آزمایش ژنتیک انجام می‌شود. با نمونه خون، تعداد تکرارهای CAG در ژن HTT اندازه‌گیری می‌شود.
موارد استفاده:
• تشخیص قطعی در فردی با علائم مشکوک
• آزمایش پیش‌بینی‌کننده در بزرگسالان سالمی که سابقه خانوادگی دارند (البته باید در نظر داشت که نتایج آزمایش نمی‌توانند زمان دقیق شروع بیماری یا شدت علائم را پیش‌بینی کنند، فقط نشان می‌دهند که فرد ژن معیوب را دارد یا خیر)
• تشخیص پیش از تولد یا پیش‌لانه‌گزینی (PGT) در زوج‌های در معرض خطر
در مرکز پاتولوژی و ژنتیک کریمی نژاد نجم‌آبادی آزمایش ژنتیک بیماری هانتینگتون با دقت بالا قابل انجام است
درمان‌های موجود و حمایتی
تا همین اواخر هیچ درمانی برای توقف یا کند کردن بیماری وجود نداشت. پزشکان فقط می‌توانستند علائم را کاهش دهند:
• داروهای حرکتی: مثل تترابنازین برای کاهش حرکات غیرارادی
• داروهای روان‌پزشکی: برای درمان افسردگی، اضطراب یا توهم
• توانبخشی و گفتاردرمانی: برای بهبود حرکت، بلع و گفتار
• مراقبت حمایتی: تغذیه مناسب، فیزیوتراپی، حمایت روانی و اجتماعی
خبر امیدبخش: درمان ژنی جدید
در سپتامبر ۲۰۲۵ نتایج اولیه یک کارآزمایی بالینی جهانی اعلام شد که نشان داد ژن‌درمانی جدیدی به نام AMT-130 می‌تواند سرعت پیشرفت بیماری هانتینگتون را تا حدود ۷۵ درصد کاهش دهد. این درمان با استفاده از یک ویروس بی‌خطر به‌عنوان ناقل، دستورالعملی را وارد سلول‌های مغز (ناحیه استریاتوم) می‌کند تا RNAهای کوچکی بسازند که پیام تولید پروتئین معیوب هانتینگتین را نابود کرده و در نتیجه سطح این پروتئین مضر کاهش یابد. داده‌های به‌دست‌آمده پس از سه سال نشان داده‌اند که بیماران دریافت‌کننده دوز بالای دارو، پیشرفت بیماری‌شان به‌طور قابل توجهی کندتر بوده و حتی برخی توانسته‌اند فعالیت‌های روزمره خود را ادامه دهند یا به کار بازگردند. همچنین نشانگرهای زیستی آسیب نورونی (Neurofilament Light) برخلاف انتظار نه‌تنها افزایش نیافته بلکه کاهش یافته‌اند. با این حال، این درمان بسیار پرهزینه است، نیازمند جراحی مغزی پیچیده و طولانی (۱۲ تا ۱۸ ساعت با هدایت MRI) بوده و هنوز در مرحله بررسی سازمان‌های نظارتی بین‌المللی مانند FDA و EMA قرار دارد. نتایج کامل و بررسی‌های علمی رسمی در ماه‌ها و سال‌های آینده منتشر خواهد شد و تنها پس از تأیید نهایی می‌توان درباره دسترسی عمومی به این درمان تصمیم‌گیری کرد. بنابراین هرچند این یافته‌ها امید بزرگی برای جامعه پزشکی و بیماران ایجاد کرده‌اند، اما هنوز نمی‌توان آن را درمان قطعی و در دسترس برای همگان دانست.
