آیا دوقلوها و دوقلوزایی در خانواده‌ها ارثی هستند؟
اگر در خانواده شما دوقلو وجود دارد، شاید یکی از اقوام یا دوستان به شما گفته باشد که احتمال دوقلوزایی شما نیز بیشتر است، اما آیا واقعاً دوقلوها جنبه ارثی دارند؟
تحقیقات نشان می‌دهد که برخی انواع دوقلوها (به‌ویژه دوقلوهای غیرهمسان) می‌توانند ارثی باشند. به‌طور مثال، اگر باردار هستید و یکی از نزدیکان درجه‌اول شما (مانند پدر، مادر یا خواهر و برادر) دوقلوهای غیرهمسان داشته باشد، احتمال اینکه شما نیز خودتان دوقلو باردار شوید دو برابر می‌شود.
علت دوقلوزایی چیست؟
به‌طور کلی، دوقلوها به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
• دوقلوهای غیرهمسان (Fraternal or Dizygotic Twins)
• دوقلوهای همسان (Identical or Monozygotic Twins)
دوقلوهای غیرهمسان (Fraternal Twins)
دوقلوهای غیرهمسان زمانی به‌وجود می‌آیند که دو تخمک جداگانه توسط دو اسپرم متفاوت بارور شوند. در این نوع بارداری، هر جنین کیسه آمنیوتیک و جفت مستقل خود را دارد. دوقلوهای غیرهمسان رایج‌ترین نوع دوقلوها هستند و حدود ۷۰ درصد از بارداری‌های دوقلوی طبیعی (بدون روش‌های کمک‌باروری) را تشکیل می‌دهند. این نوع دوقلوها ممکن است جنسیت و ظاهر متفاوتی داشته باشند و از نظر ژنتیکی بیش از هر دو خواهر یا برادر دیگر از یک والدین، شباهت خاصی ندارند.
آیا دوقلوهای غیرهمسان در خانواده‌ها ارثی هستند؟
در سال ۲۰۱۶، دو نوع واریانت ژنی کشف شد که می‌تواند احتمال دوقلوزایی غیرهمسان را تا ۲۹ درصد افزایش دهد. یکی از این ژن‌ها بر تولید هورمون محرک فولیکول (FSH) تأثیر می‌گذارد و دیگری نحوه پاسخ‌دهی تخمدان‌ها به این هورمون را کنترل می‌کند. هورمون FSH باعث تحریک تخمدان‌ها برای تولید تخمک می‌شود، و وجود این تغییرات ژنتیکی احتمالاً منجر به هایپراوولاسیون (Hyperovulation) یا همان آزاد شدن بیش از یک تخمک در هر چرخه قاعدگی می‌گردد.
نکته مهم این است که زمینه ژنتیکی دوقلوزایی فقط از سمت مادر تأثیرگذار است. اگرچه والد دیگر می‌تواند این ویژگی‌های ژنتیکی را به فرزندان خود منتقل کند، اما تا زمانی که مادر یا فرد باردار دارای سابقه خانوادگی دوقلوهای غیرهمسان نباشد، این ژن‌ها احتمال دوقلوزایی را افزایش نمی‌دهند.
عوامل ژنتیکی و محیطی مؤثر بر دوقلوزایی غیرهمسان
برخی عوامل ژنتیکی باعث می‌شوند که دوقلوهای غیرهمسان در خانواده‌ها به‌صورت ارثی تکرار شوند. احتمال دوقلوزایی در صورتی که مادر دارای شرایط زیر باشد بیشتر است:
• اگر خودش دوقلوی غیرهمسان باشد
• اگر پیش‌تر دوقلوهای غیرهمسان به دنیا آورده باشد
• اگر یکی از اقوام نزدیک (مثل مادر، خواهر یا خاله) دارای دوقلوهای غیرهمسان باشد
سایر عواملی که احتمال دوقلوزایی غیرهمسان را افزایش می‌دهند:
• سن: زنانی که در دهه ۳۰ یا ۴۰ زندگی خود باردار می‌شوند، نسبت به زنان جوان‌تر احتمال بیشتری برای بارداری دوقلو دارند.
• تعداد بارداری‌ها: هرچه تعداد بارداری‌های پیشین بیشتر باشد، احتمال دوقلوزایی نیز افزایش می‌یابد، به‌ویژه اگر سابقه بارداری دوقلو داشته باشید.
• نژاد و قومیت: در میان جمعیت‌های مختلف، زنان نیجریه‌ای بیشترین میزان دوقلوزایی غیرهمسان را در جهان دارند.
دوقلوهای همسان
دوقلوهای همسان زمانی به‌وجود می‌آیند که یک تخمک بارور‌شده به دو بخش جدا تقسیم شود. بسته به اینکه این تقسیم در چه زمانی اتفاق بیفتد، ممکن است دوقلوهای همسان جفت (Placenta) و کیسه آمنیوتیک (Amniotic Sac) مشترک یا جداگانه داشته باشند. از آنجا که هر دو جنین از یک سلول تخم اولیه به‌وجود می‌آیند، DNA آن‌ها کاملاً یکسان است. به همین دلیل، دوقلوهای همسان جنسیت یکسان دارند و از نظر ظاهر بسیار شبیه یکدیگر هستند. با این حال، به دلیل تأثیر عوامل محیطی (مانند تغذیه، شرایط رشد داخل رحم و سبک زندگی پس از تولد)، ممکن است دوقلوهای همسان دقیقاً مشابه نباشند و تفاوت‌های جزئی در چهره یا ویژگی‌های فیزیکی نشان دهند.
آیا دوقلوهای همسان در خانواده‌ها ارثی هستند؟
به‌طور کلی، دوقلوهای همسان مانند دوقلوهای غیرهمسان ارثی نیستند و معمولاً به‌صورت تصادفی اتفاق می‌افتند. در سطح جهانی، دوقلوهای همسان در حدود ۳ تا ۴ تولد از هر ۱۰۰۰ تولد دیده می‌شوند. در برخی خانواده‌ها، میزان بروز دوقلوهای همسان بیش از حد معمول گزارش شده است، که ممکن است در موارد نادر نشان‌دهنده عامل ژنتیکی خاصی باشد. با این حال، در اغلب موارد، علت دقیق تشکیل دوقلوهای همسان هنوز ناشناخته است.
نقش روش‌های کمک‌باروری در دوقلوزایی همسان
به‌کارگیری فناوری‌های کمک‌باروری (ART) می‌تواند احتمال بروز دوقلوهای همسان را افزایش دهد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶ نشان داد که در چرخه‌های لقاح آزمایشگاهی (IVF)، به‌ویژه در انتقال بلاستوسیست‌های تازه (Fresh Blastocyst Transfer)، میزان بارداری‌های منجر به دوقلوهای همسان به‌طور قابل‌توجهی بیشتر بوده است.
نوع سوم دوقلوها؟
یک نوع سوم از دوقلوها به‌صورت نظری مطرح شده است تا توضیح دهد چرا برخی از دوقلوهای غیرهمسان از نظر ظاهری تقریباً کاملاً شبیه به هم هستند. در این نوع فرضی، تخمک واحدی پیش از بارور شدن به دو بخش تقسیم می‌شود و سپس هر بخش توسط یک اسپرم جداگانه بارور می‌شود. در نتیجه، این دوقلوها بیش از دوقلوهای غیرهمسان DNA مشترک دارند اما به‌اندازه دوقلوهای همسان، یکسان نیستند. با این حال، جامعه پزشکی هنوز بر سر وجود واقعی این نوع از دوقلوها اتفاق نظر ندارد و این پدیده در حد فرضیه‌ای علمی باقی مانده است.
آیا دوقلوها یک نسل را رد می‌کنند؟
بسیاری از مردم باور دارند که دوقلوها یک نسل را رد می‌کنند، اما این فقط یک باور اشتباه است. منشأ این تصور احتمالاً از این واقعیت می‌آید که عوامل ژنتیکی مؤثر بر دوقلوزایی از سمت مادر منتقل می‌شوند. به عنوان مثال، اگر مادرِ پدرِ نوزاد (یعنی مادربزرگ پدری) دوقلوهای غیرهمسان داشته باشد، از نظر آماری احتمال اینکه خود پدر دوقلو داشته باشد بسیار کم است، چون دوقلوزایی به‌طور کلی پدیده‌ای نادر است. اما اگر او این تمایل ژنتیکی برای دوقلوزایی را به دخترش منتقل کند، احتمال اینکه دختر در آینده دوقلو باردار شود بیشتر از دیگران خواهد بود. بنابراین، افرادی که خودشان دوقلو ندارند ولی نوه‌های دوقلو دارند، ممکن است فکر کنند که دوقلوزایی در خانواده‌شان یک نسل را رد کرده است. اما تا به امروز، این باور که دوقلوها یک نسل را رد می‌کنند، صرفاً شواهد تجربی و غیرعلمی دارد و هیچ پایه ژنتیکی اثبات‌شده‌ای برای آن وجود ندارد.
reference: www.webmd.com
