آزمایش کشت ادرار چیست و چگونه انجام می‌شود؟

آزمایش کشت ادرار یکی از رایج‌ترین و دقیق‌ترین روش‌ها برای تشخیص عفونت‌های دستگاه ادراری (UTI) است. اگر شما دچار علائمی مانند سوزش هنگام ادرار، تکرر ادرار، یا درد در پایین شکم شده‌اید، ممکن است پزشک این آزمایش را برای بررسی وجود باکتری یا قارچ در ادرار شما تجویز کند. حتی در مواردی که هیچ علامتی ندارید، مثل دوران بارداری یا پیش از جراحی، انجام این آزمایش می‌تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند.

آزمایش کشت ادرار چیست؟

کشت ادرار (Urine Culture) آزمایشی تخصصی است که برای شناسایی وجود میکروارگانیسم‌های عفونی مانند بررسی وجود باکتری‌های بیماری‌زا و در صورت لزوم، قارچ‌ها در نمونه ادرار انجام می‌شود. این آزمایش می‌تواند مشخص کند که آیا در ادرار شما میکروب بیماری‌زا وجود دارد یا خیر، و اگر هست، نوع میکروب و میزان رشد آن را نیز تعیین می‌کند. برخلاف آزمایش ساده ادرار که بیشتر به بررسی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی می‌پردازد، کشت ادرار مستقیماً به‌دنبال عوامل عفونی است.

در این روش، نمونه ادرار فرد در محیط کشت ویژه‌ای در آزمایشگاه قرار داده می‌شود تا اگر باکتری یا قارچی در آن وجود دارد، رشد کرده و قابل شناسایی شود. معمولاً پس از ۲۴ تا ۴۸ ساعت، نتیجه مشخص می‌شود. اگر باکتری خاصی رشد کرده باشد، آزمایشگاه همچنین بررسی می‌کند که آن میکروب به چه نوع آنتی‌بیوتیکی حساس یا مقاوم است. این اطلاعات برای پزشک بسیار مهم است تا بهترین درمان ممکن را تجویز کند.

موارد استفاده آزمایش کشت ادرار

آزمایش کشت ادرار تنها زمانی انجام نمی‌شود که فرد علائم عفونت داشته باشد؛ بلکه در شرایط خاص، حتی بدون علامت نیز پزشک انجام آن را توصیه می‌کند. هدف از این تست، تشخیص دقیق منبع عفونت، نوع عامل میکروبی و انتخاب درمان مؤثر است.

کاربردهای اصلی کشت ادرار:

• تشخیص عفونت ادراری (UTI): شایع‌ترین دلیل درخواست این آزمایش، بررسی وجود عفونت در مجاری ادراری است.

• بررسی تب‌های نامشخص در کودکان: مخصوصاً در نوزادان و کودکان خردسال که عفونت ادراری ممکن است تنها با تب خود را نشان دهد.

• غربالگری در دوران بارداری: تشخیص عفونت‌های بدون علامت برای جلوگیری از زایمان زودرس یا عوارض برای جنین.

• عفونت‌های مزمن یا عودکننده: در افرادی که چندین بار دچار UTI می‌شوند، کشت به تشخیص دقیق کمک می‌کند.

• کنترل اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها: پس از درمان، پزشک ممکن است دوباره کشت انجام دهد تا مطمئن شود عفونت کاملاً برطرف شده است.

• آمادگی قبل از جراحی: به‌ویژه در جراحی‌های اورولوژیک، پزشک بررسی می‌کند که هیچ عفونتی در مجاری ادراری وجود نداشته باشد.

چه افرادی بیشتر به کشت ادرار نیاز دارند؟

گرچه آزمایش کشت ادرار می‌تواند برای همه افراد قابل انجام باشد، اما برخی گروه‌ها در معرض خطر بالاتری از عفونت ادراری هستند و انجام این تست برای آن‌ها ضروری‌تر است.

گروه‌های پرریسک نیازمند کشت ادرار:

• زنان باردار: به دلیل تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی، مستعد عفونت‌های بی‌علامت هستند که ممکن است به کلیه‌ها سرایت کند.

• کودکان زیر ۲ سال: سیستم ایمنی ضعیف‌تر دارند و عفونت ممکن است تنها با تب یا تحریک‌پذیری بروز کند.

• افراد با سوند ادراری یا مشکلات مجاری ادراری: احتمال آلودگی و عفونت در این افراد بالاتر است.

• سالمندان: علائم عفونت ادراری ممکن است در آن‌ها متفاوت یا مبهم باشد، مثلاً به شکل گیجی یا بی‌حالی ظاهر شود.

• افرادی با سابقه عفونت‌های مکرر ادراری: برای تعیین نوع باکتری و حساسیت آن به آنتی‌بیوتیک‌ها.

• بیماران دیابتی یا دارای نقص ایمنی: کنترل عفونت در این افراد بسیار حیاتی است.

آمادگی قبل از آزمایش کشت ادرار

برای اینکه نتیجه آزمایش کشت ادرار دقیق و قابل‌اعتماد باشد، رعایت چند نکته ساده قبل از نمونه‌گیری بسیار مهم است. کوچک‌ترین آلودگی خارجی یا اشتباه در نحوه جمع‌آوری ادرار می‌تواند نتیجه را تحت‌تأثیر قرار دهد و منجر به تشخیص نادرست یا تجویز داروی نامناسب شود.

نکات مهم قبل از نمونه‌گیری:

1. بهداشت ناحیه تناسلی را رعایت کنید:

پیش از نمونه‌گیری، ناحیه اطراف مجرای ادراری را با آب ولرم و بدون صابون شست‌وشو دهید تا از آلودگی جلوگیری شود.

2. ادرار اول صبح را جمع‌آوری کنید:

ادرار صبحگاهی معمولاً حاوی غلظت بالاتری از میکروارگانیسم‌هاست و احتمال رشد باکتری‌ها در آن بیشتر است. این گزینه، دقیق‌ترین نتیجه را ارائه می‌دهد.

3. از روش میان جریان ادرار (Midstream) استفاده کنید:

o ابتدا کمی از ادرار را در توالت رها کنید.

o سپس بخش میانی ادرار را داخل ظرف استریل جمع‌آوری کنید.

o ادرار انتهایی را دوباره در توالت رها کنید.

این روش کمک می‌کند تا باکتری‌های سطحی مجرا وارد نمونه نشوند.

4. از مصرف آنتی‌بیوتیک قبل از آزمایش خودداری کنید:

در صورت مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک، حتماً پزشک را مطلع کنید، زیرا می‌تواند باعث نتیجه منفی کاذب شود.

5. ظرف نمونه باید استریل باشد:

تنها از ظروف یک‌بارمصرف استریل شده که توسط آزمایشگاه ارائه می‌شود استفاده کنید.

6. نمونه باید سریعاً به آزمایشگاه تحویل داده شود:

حداکثر تا ۱ ساعت پس از جمع‌آوری، نمونه را به آزمایشگاه برسانید. در صورت تأخیر، آن را در یخچال (نه فریزر) نگه دارید.

مراحل انجام آزمایش کشت ادرار در آزمایشگاه

پس از آنکه نمونه ادرار به درستی جمع‌آوری و به آزمایشگاه ارسال شد، فرایند تخصصی برای بررسی و شناسایی عامل عفونت آغاز می‌شود. این مراحل به دقت و با رعایت کامل اصول بهداشتی و علمی انجام می‌گیرند تا نتیجه آزمایش قابل استناد باشد.

مراحل انجام آزمایش کشت ادرار:

1. بررسی ظاهری و مقدماتی نمونه:

ابتدا نمونه از نظر رنگ، شفافیت و بوی غیرطبیعی بررسی می‌شود. اگر نمونه آلودگی واضح داشته باشد، ممکن است آزمایش تکرار شود.

2. کشت نمونه در محیط مناسب:

با استفاده از یک ابزار استریل، مقدار مشخصی از ادرار روی محیط کشت (آگار خون یا مک‌کانکی) قرار داده می‌شود. این محیط‌ها حاوی مواد مغذی لازم برای رشد باکتری‌ها هستند.

3. نگهداری در انکوباتور:

ظرف کشت به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت در دمای مناسب (معمولاً ۳۷ درجه سانتی‌گراد) در انکوباتور قرار می‌گیرد تا در صورت وجود باکتری، رشد آن تسهیل شود.

4. بررسی رشد کلونی‌ها:

پس از مدت زمان مشخص، متخصص میکروب‌شناسی کلونی‌های رشد کرده را از نظر شکل، رنگ، و تعداد بررسی می‌کند. وجود بیش از ۱۰۵ باکتری در هر میلی‌لیتر ادرار نشانه قطعی عفونت است.

5. انجام آنتی‌بیوگرام (تست حساسیت):

در صورت رشد باکتری، بررسی می‌شود که میکروب به کدام آنتی‌بیوتیک حساس یا مقاوم است. این مرحله برای انتخاب درمان دقیق و جلوگیری از مصرف بی‌رویه دارو بسیار مهم است.

6. گزارش نهایی:

نتیجه آزمایش شامل نوع باکتری، میزان رشد، و لیست داروهای مؤثر (یا مقاوم) است که در اختیار پزشک قرار می‌گیرد.

تفسیر نتیجه آزمایش کشت ادرار | اعداد، اصطلاحات و معنا

وقتی نتیجه آزمایش کشت ادرار آماده می‌شود، ممکن است شامل اصطلاحات تخصصی و اعدادی باشد که در نگاه اول برای فرد عادی گیج‌کننده به نظر برسند. در این بخش، به زبان ساده و کاربردی توضیح می‌دهیم که این اطلاعات چه معنایی دارند و چگونه باید تفسیر شوند.

مهم‌ترین مؤلفه‌ها در پاسخ آزمایش کشت ادرار:

1. Colony Count (تعداد کلونی):

o اگر میزان رشد باکتری کمتر از ۱۰^۳ (۱۰۰۰ باکتری در میلی‌لیتر) باشد، معمولاً به‌عنوان آلودگی در نظر گرفته می‌شود، نه عفونت.

o اگر تعداد بین ۱۰^۴ تا ۱۰^۵ باشد، نیاز به بررسی بالینی دارد.

o اگر بیش از ۱۰^۵ (۱۰۰٬۰۰۰) باشد، معمولاً نشانه‌ی عفونت فعال در دستگاه ادراری است. در نمونه‌های به‌دست‌آمده با سوند یا سوپراپوبیک حتی رشد کمتر هم ممکن است قابل‌توجه باشد.

2. Organism (نوع میکروارگانیسم):

نام باکتری یا قارچ تشخیص داده‌شده در این قسمت نوشته می‌شود. شایع‌ترین باکتری‌ها در عفونت ادراری شامل:

o E. coli در سال‌های اخیر، باکتری‌هایی مانند E. coli مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها (ESBL-producing strains) افزایش یافته‌اند و انجام تست حساسیت دارویی اهمیت دوچندان یافته است

o Klebsiella pneumoniae

o Proteus

o Enterococcus

o Candida albicans (در موارد قارچی)

3. Sensitivity (حساسیت دارویی - آنتی‌بیوگرام):

جدولی در جواب آزمایش وجود دارد که نشان می‌دهد باکتری به کدام آنتی‌بیوتیک‌ها:

o Sensitive (S): حساس است و دارو مؤثر خواهد بود.

o Intermediate (I): تأثیر متوسط دارد.

o Resistant (R): مقاوم است و نباید تجویز شود.

4. Comments (توضیحات اضافی):

اگر باکتری خاصی یافت نشده باشد، در این بخش ذکر می‌شود که «No Growth» یا « No Pathogens Isolated » به معنی نبود عفونت است.

چه زمانی باید آزمایش کشت ادرار تکرار شود؟

در برخی موارد بیماران با نقص ایمنی (مانند بیماران انواع سرطانی یا دریافت‌کننده پیوند) باید حتی در صورت بدون علامت بودن، به دقت از نظر عفونت ادراری بررسی شوند، تنها یک بار آزمایش برای تشخیص کافی نیست. پزشک ممکن است توصیه کند که کشت ادرار مجدداً تکرار شود، به‌خصوص در شرایط زیر:

مهم‌ترین دلایل تکرار آزمایش کشت ادرار:

• پایان دوره درمان با آنتی‌بیوتیک: برای اطمینان از اینکه عفونت کاملاً برطرف شده است.

• ادامه علائم عفونت: حتی پس از مصرف دارو.

• نتیجه مشکوک یا آلودگی نمونه قبلی: اگر نمونه به‌درستی جمع‌آوری نشده باشد، کشت ادرار نیز می‌تواند نتایج منفی کاذب یا مثبت کاذب داشته باشد.

• در زنان باردار: گاهی برای اطمینان بیشتر، حتی در صورت نبود علامت، مجدد آزمایش انجام می‌شود.

• در بیماران با عفونت مکرر: تکرار منظم کشت به تشخیص دقیق‌تر کمک می‌کند.

آزمایشگاه معتبر

آزمایش کشت ادرار یکی از مهم‌ترین ابزارهای تشخیص عفونت‌های ادراری است که به کمک آن می‌توان نوع دقیق عامل بیماری‌زا و داروی مؤثر را شناسایی کرد. توجه به علائم، انجام به‌موقع این آزمایش، و رعایت اصول نمونه‌گیری نقش مهمی در دقت نتایج دارد. اگر این آزمایش به تعویق بیفتد یا به درستی انجام نشود، ممکن است عفونت تشخیص داده نشده و در بدن گسترش یابد. برای افزایش دقت نتایج، مراجعه به آزمایشگاه معتبر توصیه می‌شود.

سوالات متداول درباره آزمایش کشت ادرار (FAQ)

فرق کشت ادرار با آزمایش ادرار چیست؟

آزمایش ادرار (Urinalysis) یک بررسی عمومی و سریع است که رنگ، شفافیت، PH، گلوکز، پروتئین، و گلبول‌های سفید یا قرمز را می‌سنجد. اما کشت ادرار (Urine Culture) به‌صورت تخصصی به دنبال یافتن نوع دقیق باکتری یا قارچ عامل عفونت می‌گردد.

تفسیر آزمایش کشت ادرار No Growth یعنی چه؟

وقتی در جواب آزمایش نوشته می‌شود «No Growth» یا « No Pathogens Isolated » به این معنی است که هیچ عامل میکروبی مؤثری در نمونه پیدا نشده یا تعداد آن‌ها آن‌قدر کم بوده که عفونت محسوب نمی‌شود. این نتیجه در حالت عادی خوب است، اما در صورت ادامه علائم، ممکن است نیاز به تکرار آزمایش باشد.

هزینه آزمایش کشت ادرار چقدر است؟

هزینه آزمایش کشت ادرار در ایران بسته به نوع آزمایشگاه، بیمه، و محل جغرافیایی متفاوت است، در مراکز بیمه‌پذیر و دولتی، بخشی از هزینه توسط بیمه پرداخت می‌شود. آزمایش آنتی‌بیوگرام در صورت نیاز، هزینه جداگانه دارد.

مدت زمان جواب آزمایش کشت ادرار چقدر است؟

معمولاً جواب آزمایش کشت ادرار بین ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از تحویل نمونه آماده می‌شود. در موارد خاص (مانند بررسی قارچی یا رشد آهسته باکتری‌ها)، ممکن است تا ۷۲ ساعت نیز طول بکشد.

شرایط آزمایش کشت ادرار چیست؟

برای انجام دقیق این آزمایش، رعایت شرایط آزمایش کشت ادرار الزامی است:

• نمونه باید میان‌جریان باشد.

• ظرف استریل و مناسب استفاده شود.

• ناحیه تناسلی قبل از نمونه‌گیری شسته شود.

• ترجیحاً ادرار اول صبح جمع‌آوری شود.

• نمونه بلافاصله به آزمایشگاه ارسال شود.

آیا آزمایش کشت ادرار ناشتا نیاز دارد؟

خیر. آزمایش کشت ادرار نیازی به ناشتا بودن ندارد. برخلاف آزمایش خون، خوردن غذا یا نوشیدن مایعات تأثیر مستقیمی بر نتیجه ندارد. اما بهتر است قبل از نمونه‌گیری از مصرف آنتی‌بیوتیک خودداری کنید و طبق دستور پزشک عمل نمایید.

آزمایش کشت ادرار مثبت یعنی چه؟

وقتی نتیجه آزمایش کشت ادرار مثبت باشد، یعنی در نمونه ادرار رشد قابل‌توجه باکتری یا قارچ مشاهده شده است. این حالت نشانه وجود عفونت دستگاه ادراری است. در این حالت، نوع باکتری و میزان حساسیت آن به داروها (آنتی‌بیوگرام) در گزارش آمده و پزشک بر اساس آن دارو تجویز می‌کند.