سندرم لینچ چیست و چرا شناسایی زودهنگام آن حیاتی است؟

در پزشکی مدرن، آگاهی درباره‌ی بیماری‌های ارثی می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد. یکی از مهم‌ترین اختلالات ژنتیکی که خطر ابتلا به انواع مختلفی از سرطان را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد، سندرم لینچ (Lynch Syndrome) است. این سندرم که گاهی با نام سرطان کولورکتال ارثی غیرپولیپی (HNPCC) نیز شناخته می‌شود، به دلیل جهش در ژن‌های ترمیم‌کننده DNA ایجاد می‌شود و مهم‌ترین عامل ژنتیکی سرطان روده بزرگ در جهان به شمار می‌رود.

در این مقاله به این سوال اساسی پاسخ می‌دهیم که سندرم لینچ چیست، چگونه تشخیص داده می‌شود و چرا انجام آزمایش ژنتیک برای سندرم لینچ برای بیماران و خانواده‌های آنان حیاتی است.

سندرم لینچ چیست؟

سندرم لینچ یک اختلال ارثی ژنتیکی است که احتمال ابتلا به چندین نوع سرطان را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهد، به‌ویژه سرطان روده بزرگ (کولون) و سرطان آندومتر (رحم). این سندرم نتیجه‌ی جهش در یکی از ژن‌های مرتبط با سیستم ترمیم عدم تطابق DNA (Mismatch Repair – MMR) است.

ژن‌های درگیر عبارت‌اند از:

• MLH1

• MSH2

• MSH6

• PMS2

• EPCAM (که می‌تواند باعث خاموش شدن MSH2 شود)

در شرایط طبیعی، این ژن‌ها مسئول ترمیم اشتباهات کوچک در کپی DNA هستند. وقتی جهش در یکی از این ژن‌ها رخ دهد، خطاها در DNA جمع می‌شوند و به مرور زمان منجر به رشد سلول‌های سرطانی می‌شوند.

چه کسانی در معرض خطر سندرم لینچ هستند؟

شناسایی افرادی که ممکن است حامل سندرم لینچ باشند، به‌خصوص در مراحل اولیه، اهمیت بالایی دارد. در بسیاری از موارد، این سندرم در خانواده‌هایی دیده می‌شود که چند نفر آن‌ها در سن پایین دچار سرطان شده‌اند.

علائم هشداردهنده:

• سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ، آندومتر، معده، تخمدان، یا مجاری صفراوی

• ابتلا به سرطان روده بزرگ یا رحم پیش از سن ۵۰ سال

• ابتلا چندباره به سرطان (مثلاً روده و رحم در یک فرد)

• وجود بیش از یک مورد سرطان در نسل‌های مختلف خانواده

اگر هر یک از این موارد در خانواده‌ای وجود داشته باشد، احتمال وجود سندرم لینچ باید جدی بررسی شود.

سرطان‌های مرتبط با سندرم لینچ

افراد دارای سندرم لینچ نه‌تنها در معرض سرطان روده بزرگ هستند، بلکه خطر ابتلا به سایر سرطان‌ها در آن‌ها بالاست. این بیماری یک اختلال چندسرطانی است.

برخی از سرطان‌های شایع مرتبط با سندرم لینچ عبارت‌اند از:

• سرطان روده بزرگ (کولورکتال)

• سرطان آندومتر (رحم)

• سرطان معده

• سرطان تخمدان

• سرطان کلیه و حالب

• سرطان مغز (به‌ویژه گلیوبلاستوما)

• سرطان پوست (نوع خاص Muir-Torre)

• سرطان روده کوچک

به همین دلیل، شناسایی سندرم لینچ از طریق آزمایش ژنتیکی نقش کلیدی در پیشگیری و غربالگری هدفمند این افراد دارد.

چگونه سندرم لینچ تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص سندرم لینچ به دو روش اصلی انجام می‌شود:

1. بررسی بافت تومور پس از تشخیص سرطان

برای افرادی که به سرطان روده یا رحم مبتلا شده‌اند، پزشکان ابتدا بررسی بافتی انجام می‌دهند:

• ایمونوهیستوشیمی (IHC): بررسی وجود یا عدم وجود پروتئین‌های MMR

• تست MSI (ناپایداری میکروستلایت): بررسی ناپایداری توالی‌های DNA

اگر یکی از این تست‌ها مشکوک یا غیرطبیعی باشد، قدم بعدی آزمایش ژنتیکی مستقیم روی DNA خون برای بررسی جهش در ژن‌های MMR است.

2. آزمایش ژنتیک مستقیم

در افرادی با سابقه خانوادگی مشکوک، حتی بدون داشتن سرطان، انجام آزمایش ژنتیک برای سندرم لینچ می‌تواند تعیین کند که آیا حامل این جهش‌ها هستند یا نه. این تست هم بافت نیازه هم خون و ژن‌های MLH1، MSH2، MSH6، PMS2 و EPCAM را بررسی می‌کند. (برای این پنل 37 ژن داریم)

مزایای شناسایی زودهنگام سندرم لینچ

یافتن پاسخ این سوال که سندرم لینچ چیست تنها بخشی از مسیر است. درک اهمیت شناسایی زودهنگام و مزایای آن بخش مهم‌تری از آگاهی در این زمینه است.

مزایا:

• آغاز غربالگری زودتر از زمان معمول: مثلاً کولونوسکوپی از سن ۲۵ سال

• تشخیص سرطان در مراحل ابتدایی و قابل درمان

• مشاوره برای سایر اعضای خانواده جهت بررسی ژنتیکی

• تصمیم‌گیری آگاهانه برای باروری یا پیشگیری (مانند جراحی پیشگیرانه رحم یا تخمدان)

• کاهش مرگ‌ومیر ناشی از سرطان با مراقبت فعال

سندرم لینچ و مشاوره ژنتیک

انجام مشاوره ژنتیک تخصصی قبل و بعد از آزمایش، گامی حیاتی در فرایند تشخیص سندرم لینچ است. مشاوران ژنتیک در ایران ژن پث، با بررسی دقیق سابقه خانوادگی و تفسیر نتایج ژنتیکی، به بیمار کمک می‌کنند تا:

• معنای نتیجه آزمایش را درک کند

• اقدامات مراقبتی و غربالگری مناسب را بشناسد

• در مورد اطلاع‌رسانی به سایر اعضای خانواده تصمیم‌گیری کند

• نگرانی‌های روانی و خانوادگی را مدیریت نماید

سندرم لینچ در کودکان؛ آیا باید زودتر بررسی شود؟

برخلاف برخی اختلالات ژنتیکی دیگر، آزمایش ژنتیک برای سندرم لینچ معمولاً بعد از ۱۸ سالگی توصیه می‌شود، چرا که برنامه‌های مراقبتی اغلب از اواخر نوجوانی یا اوایل جوانی آغاز می‌شوند.

اما اگر یکی از والدین دارای جهش شناخته‌شده باشد، فرزندان باید در سنین مناسب تحت بررسی قرار گیرند تا اقدامات پیشگیرانه به‌موقع آغاز شود.

آیا می‌توان از بروز سرطان در سندرم لینچ پیشگیری کرد؟

هیچ راهی برای حذف کامل خطر وجود ندارد، اما با برنامه‌های دقیق مراقبتی و پیشگیرانه می‌توان احتمال بروز یا مرگ ناشی از سرطان را به‌شدت کاهش داد:

• کولونوسکوپی هر ۱ تا ۲ سال

• سونوگرافی یا MRI رحم و تخمدان برای خانم‌ها

• جراحی‌های پیشگیرانه در برخی موارد

• استفاده از آسپرین (تحت نظر پزشک) برای کاهش خطر

• تغذیه سالم و ترک سیگار

نتیجه‌گیری: آگاهی، قدرت است

در پاسخ به این سوال که سندرم لینچ چیست و چگونه شناسایی می‌شود، می‌توان گفت که این اختلال ژنتیکی اگرچه با افزایش شدید ریسک سرطان همراه است، اما با آگاهی، تشخیص زودهنگام و مراقبت مناسب، می‌توان زندگی طبیعی و سالمی داشت.

در آزمایشگاه پاتولوژی و ژنتیکی کریمی نژاد – نجم آبادی، خدمات کامل مشاوره و آزمایش ژنتیکی سندرم لینچ با دقت بالا، پشتیبانی تخصصی و حفظ کامل محرمانگی اطلاعات ارائه می‌شود.