تشخیص پیش از لانه‌گزینی (PGD)

تشخیص ژنتیکی قبل از لانه‌گزینی آزمایشی است که در گذشته بهPGD (Preimplantation Genetic Diagnosis)  شناخته می‌شد اما امروزه به دسته بزرگتری از تست‌ها تبدیل شده است که به آن PGT (Preimplantation Genetic Test)  گفته می‌شود. تست ژنتیکی قبل از لانه‌گزینی (PGT) بهترین روش و انتخاب برای زوج‌هایی است که به دنبال داشتن فرزند سالم از طریق لقاح مصنوعی و پیشگیری از انتقال بیماری‌های ژنتیکی هستند. این آزمایش همزمان باIVF  و به منظور تشخیص جنین‌های سالم قبل از انتقال به رحم مادر انجام می‌شود.

 

||  انواع تست‌های تشخیص پیش از لانه‌گزینی

PGT-M: که با نام PGD نیز شناخته می‌شود و برای شناسایی بیماری‌های دارای عامل تک ژنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

PGT-A: که با نام PGS شناخته می‌شود. این تست ناهنجاری‌های تعدادی و ساختار جنسی کروموزوم‌ها را بررسی می‌کند.

PGT-SR: این تست ناهنجاری‌های ساختاری کروموزومی و بیماری‌های ناشی از آن را در جنین بررسی می‌کند.

 

لازم به ذکر است که هر سه آزمایش فوق در مرکز پاتولوژی و ژنتیک کریمی‌نژاد – نجم‌آبادی انجام می‌گردد.

 

||  آزمایش PGT-M

همونطور که گفته شد این تست برای بررسی بیماری‌هایی است که حضور یک ژن معیوب در فرد باعث این بروز  آن می‌شود (بیماری‌هایی از قبیل تالاسمی، انواع ناشنوایی‌ها، کند ذهنی ها و...). همچنین بیماری‌های تک ژنی نیز وجود دارند که در سنین بالا علائم آن ها بروز پیدا می‌کند و اجازه سقط درمانی ندارند (مثل هانگتینگتون) به همین جهت بهترین گزینه برای داشتن فرزند سالم در اینگونه موارد انجام آزمایش PGT-M است.

 

آزمایش PGT-M در طی سه مرحله انجام می‌شود. در مرحله اول، قبل از انجام تست PGT-M بایستی خانواده به مشاورین ژنتیک مراجعه کرده و سابقه خانوادگی ایشان مورد بررسی قرار بگیرد. بعد از تایید بخش بالینی و فنی، خانواده به منظور تکمیل پرونده، تکمیل فرم رضایت‌نامه و خونگیری به مرکز مراجعه می‌کنند.

در مرحله دوم، تست Pre PGT-M به منظور بررسی فاکتورهای ژنتیکی خانواده انجام می‌شود و در نهایت در مرحله سوم، شرایط انجام PGT-M به صورت جواب کتبی در اختیار خانواده قرار می‌گیرید. پس از انجام این مرحله، خانواده می‌توانند برای ورود به سیکل IVF تصمیم‌گیری کنند. لازم به ذکر است خانواده حتما بایستی زمان PGT-M خود را رزرو کنند.

 

شاید این سوال بوجود بیاید که چرا آزمایش Pre PGT-M انجام می‌شود؟

انجام این پیش آزمایش قبل از آزمایش اصلی به دلیل محدود بودن زمان برای کاشت جنین در رحم مادر می‌باشد. امکان کاشت جنین بعد از روز 5ام وجود ندارد و برای انجام آزمایش اصلی می‌بایست تمهیدات لازم فراهم شود. این تست به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌شود. در روش مستقیم فقط ژن یا ژن‌های معیوب مورد نظر مورد بررسی قرار می‌گیرد. اما در روش غیرمستقیم، نشانگرهایی که اطراف ژن مورد نظر وجود دارند را هم مورد بررسی قرار می‌دهیم.

 

||  آزمایش PGT-A

بررسی تعدادی کروموزوم‌ها قبل از لانه‌گزینی تکنیکی است که با استفاده از آرایه CGH، همزمان با IVF انجام می‌شود. این آزمایش امکان انتخاب جنین‌هایی که از نظر کروموزومی نرمال هستند را از میان تمام جنین‌های یک سیکل کمک باروری فراهم کرده و شانس باروری فرد را افزایش می‌دهد. تغییر در تعداد کروموزوم‌های دریافتی از والدین می‌تواند باعث عدم لانه‌گزینی جنین در روش‌های کمک باروری، سقط خودبه‌خودی و بیماری کروموزومی در نوزادان شود. با این تکنیک می­توان رویان‌هایی که اختلالات تعدادی کروموزومی (آنوپلوییدی) دارند، را شناسایی کرد. لازم به ذکر است که جنسیت هم با این تست تعیین می‌گردد.

حال ممکن است این پرسش ایجاد شود که آنوپلوییدی چیست؟

کروموزوم‌ها اجزای درون سلول هستند که حاوی اطلاعات ژنتیک می‌باشند. هر سلول طبیعی انسان 23 جفت و جمعا 46 کروموزوم دارد. رویان طبیعی 23 کروموزوم از تخمک و 23 کروموزوم از اسپرم می‌گیرد. 22 جفت کروموزوم در افراد مذکر و مونث یکسان بوده و بیست و سومین جفت، کروموزوم‌های جنسی هستند که در افراد مونث 2 کروموزوم X (یکی از تخمک و یکی از اسپرم) و در افراد مذکر یک کروموزوم X از تخمک و یک کروموزوم Y از اسپرم است. آزمونی که انجام خواهد شد برای اختلالات تعدادی کروموزوم‌ها (آنوپلوئیدی) است و دیگر موارد را شامل نمی‌شود و در آن تمام کروموزوم‌ها قابل بررسی است و چنانچه اختلال تعدادی در هرکدام از 23 کروموزوم وجود داشته باشد مشخص خواهد شد.

در برخی شرایط، بخصوص با بالا رفتن سن مادر، احتمال وجود کروموزوم‌های بیشتر و یا کمتر از 23 عدد در تخمک و اسپرم وجود دارد. رویان‌های حاصل از این تخمک‌ها و یا اسپرم‌ها بیشتر یا کمتر از 46 کروموزوم خواهند داشت و آنوپلویید هستند.

عواقب آنوپلوئیدی:

برای رویان‌های آنوپلوئید چند اتفاق می‌تواند رخ دهد:

1-        تقسیم سلولی در مرحله رویانی متوقف می‌شود و رویان از بین می‌رود.

2-       پس از انتقال رویان به داخل رحم، لانه‌گزینی رویان صورت نگرفته و بارداری ایجاد نمی‌شود.

3-      پس از لانه‌گزینی، بارداری منجر به سقط می‌شود.

4-       در موارد نادری رویان‌های دارای اختلالات کروموزومی سقط نشده و منجر به دنیا آمدن نوزاد با اختلالات کروموزومی می‌شود.

در روش PGT(A) جنین‌ها از لحاظ تعداد کروموزوم بررسی شده و جنین‌های سالم قابل انتقال شناسایی می‌شوند.

 

||  آزمایش PGT-SR

تغییر در ساختار کروموزوم‌های دریافتی (جابجایی‌های متعادل و یا وارونگی کروموزومی) از والدین می‌تواند باعث عدم لانه‌گزینی جنین در روش‌های کمک باروری، سقط خودبخودی و بیماری کروموزومی در نوزادان شود. با این تکنیک می‌توان رویان­هایی که اختلالات ساختاری نامتعادل کروموزومی دارند را شناسایی کرد. لازم به ذکر است که جنسیت هم با این تست تعیین می‌گردد. قبل از انجام تست PGT-SR کاریوتایپ والدین از نظر امکان انجام تست بررسی شده و به اطلاع زوجین رسانده می‌شود.

اختلالات ساختاری نامتعادل کروموزومی چیست؟

گاهی اوقات ساختار کروموزوم‌ها تغییر پیدا می‌کند به طوریکه مواد کروموزومی شکسته شده و در ترکیب جدید دوباره به هم متصل می‌شوند. در این حین امکان دارد بخش‌هایی از کروموزوم‌ها حذف یا اضافه شوند. گاهی اوقات این تغییرات از والدین به ارث می‌رسند. برخی از این تغییرات متعادل بوده و در آن میزان ماده ژنتیکی کم یا زیاد نمی‌شود. اما تغییرات نامتعادل با کم یا زیاد شدن ماده ژنتیکی همراه است. این تغییرات مواردی مثل جابه‌جایی‌های کروموزومی (ترانسلوکاسیون)، حذف‌های کروموزومی، اضافه‌شدگی ‌کروموزومی را شامل می‌شوند. این ناهنجاری‌ها علت درصد بالایی از سقط‌های خودبخودی در نیمه اول بارداری می‌باشند.در روش PGT(SR) جنین‌ها از لحاظ تعداد و ساختار کروموزومی بررسی شده و جنین‌های سالم قابل انتقال شناسایی می‌شوند.

 

||  دلایل انجام تست تشخیص پیش از لانه‌گزینی

انجام تشخیص اختلالات کروموزومی قبل از لانه‌گزینی شانس موفقیت IVF را بخصوص در موارد زیر افزایش می‌دهد:

1-        در مادرانی که بالای 35 سال سن دارند.

2-       زوج‌هایی که سابقه IVF ناموفق قبلی دارند.

3-      زوج‌هایی که سقط­های مکرر خودبخودی دارند.

4-       مردانی که دارای تعداد اسپرم ناکافی هستند.

5-      در زوج‌هایی که دارای اختلال کروموزومی متعادل می‌باشند.

6-       در زوج‌هایی که به دلیل سابقه بیماری ارثی وابسته به جنس تمایل به انتخاب جنسیت خاص دارند.

حتی برای زوج‌هایی که هیچکدام از موارد فوق را ندارند به نظر می­رسد شانس موفقیت IVF را افزایش می‌دهد.

 

||  روش انجام تست تشخیص پیش از لانه‌گزینی

پس از انجام IVF و ایجاد رویان، زمانی که سلول‌های رویان به 6 تا 8 سلول رسید (روز سوم یا روز پنجم)، یک یا دو سلول از رویان برداشته شده و در شرایط استاندارد بر اساس پروتکل برای انجام PGT به آزمایشگاه ارسال می‌گردد. زمان انجام آزمایش بسته به نوع PGT از 24 ساعت تا 48 ساعت طول می‌کشد. بعد از انجام آزمایش جواب کتبی به مرکز نازایی - ناباروری ارسال خواهد شد.

دو تکنیک به طور گسترده از ابتدا تا کنون برای انجام آزمایش  PGT-Mوجود دارد. Nested PCR و تکثیر کل ژنومی (Whole Genome Amplification) WGA

روش Nested PCR به دلیل معایب زیادی از قبیل آلودگی زیاد و تکثیر نکردن بعضی از نقاط ژنوم و محدود بودن مقدار ژنوم که به عنوان مسائل مهمی ظاهر شده، می‌تواند منجر به تشخیص اشتباه شود.

فناوری WGA بسیاری از معایب روش Nested PCR  را از بین می‌برد. MDA (Multiple Displacement Amplification) بهترین تکنیک شناخته شده در این فناوری است که نسبت به روش دیگر مزایای بیشتری دارد که می‌توان به:

•  کاهش احتمال خطا و درصد پایین جواب‌های مثبت کاذب 
• پوشش بهتر ژنوم
• ماندگاری و حجم بیشتر DNA که امکان انجام همزمان چند تست را فراهم می‌کند.

 

||  نرخ موفقیت آزمایش

یکی از مهم‌ترین مشکلات در اثر بالا رفتن سن مادر، افزایش احتمال آنیوپلوئیدی در جنین است. در مادران زیر 35 سال احتمال داشتن جنینی که از نظر تعداد کروموزومی سالم باشد 40 درصد می‌باشد و با بالا رفتن سن مادر این شانس کاهش می‌یابد به طوریکه برای مادران بالای 42 سال به نزدیک 12 تا 15 درصد می‌رسد. استفاده از  PGS شانس این را فراهم می‌کند که فقط جنین‌های سالم منتقل شوند و با توجه به آمار بین‌المللی شانس داشتن جنین سالم برای مادر متناسب با تعداد جنین‌های تشکیل شده حداقل به 20 درصد و حداکثر به 80 درصد افزایش می‌یابد.

 

||  چرا مرکز پاتولوژی و ژنتیک کریمی‌نژاد – نجم‌آبادی ؟

مرکز پاتولوژی و ژنتیک کریمی‌نژاد – نجم‌آبادی با بیش از 10 سال سابقه و تجربه در انجام آزمایش‌های PGT در ژن‌های شایع و حتی نادر، همواره در تلاش است تا از بهترین و بروزترین روش‌ها برای انجام آزمایش‌های مختلف بهره ببرد. موارد زیر می‌تواند برخی از مزیت‌های مرکز ما را در تست PGT-M  مشخص کنند.

·         تنوع پوشش انواع ژن‌ها مثل سندرم ایکس کننده، آتروفی عضلانی نخاعی، هانگتینگتون، دوشن

·         استفاده از روش MDA در WGA که در آزمایشگاه‌های مطرح دنیا استفاده می‌شود.

·         حضور 3 نفر از پرسنل در تمام مراحل آزمایش، به نحوی که یک نفر برای انجام آزمایش و دو نفر بعدی برای مشاهده کردن و جلوگیری از هرگونه خطای انسانی فعالیت دارند.

·         همکاری با معتبرترین مراکز IVF در ایران

 

PGT تکنیکی بسیار ارزشمند است اما به واسطه ماهیت تکنیک یا ماده بیولوژیک مورد بررسی کاملا عاری از خطا نیست. از آنجا که آنالیز کروموزومی و بررسی ژن مورد نظر در یک عدد سلول انجام می‌شود، نمی‌تواند احتمال موزاییسم جنینی را مشخص کند. بنابراین بعد از حاملگی لازم است تمامی خانم‌هایی که با روش PGT باردار می‌شوند، در اواخر هفته پانزدهم بارداری برای تشخیص قبل از تولد ناهنجاری ژنتیکی مربوطه مراجعه کنند. لازم به توضیح است که در این موارد، کشت و مطالعه کروموزومی و یا بررسی ژنتیک جنین در این مرکز رایگان بوده و هزینه جداگانه­ای برای آن دریافت نمی‌شود.